洋葱和什么不能一起吃

Raffaello Sanzio'nun "Atina Okulu" (1510-11) freski: Eleal? Zenon, Epikuros, ?bn Rü?d, Pisagor, Alkibiades, Ksenophon, Sokrates, Herakleitos, Platon, Aristoteles, Diogenes, ?klid, Zerdü?t ve Ptolemaios (Hayal? portreler)

Felsefe tarihi, felsefenin mant?k, epistemoloji, ontoloji, etik, estetik gibi alt b?lümlerinden birisidir. Genel olarak felsefe derslerinin ba?lang?c?nda verilir. Bunun temel nedeni, felsefe tarihinin i?eri?iyle ilintilidir. Felsefe tarihi, felsefenin ne oldu?unun tan?mlanmas?ndan, ?e?itli felsefe ?gretilerinin tarihsel yerlerinin ve ??retisel ayr?mlar?n?n belirlenmesine ve bu ??retilerin felsefenin alt b?lümleri a??s?ndan de?erlendirilip ortaya konulmas?na kadar ?ok y?nlü ve ?ok boyutlu bir i?eri?e sahiptir. Felsefe tarihi bu anlamda sadece bir mevcut felsefelerin ansiklopedik bir araya getirilmesi meselesi de?ildir; felsefenin ne oldu?unun tan?mlanmas?ndan neyin felsefe-i?i neyin felsefe-d??? say?laca??na de?in bir dizi kuramsal/felsefi sorunla yüz yüzedir. Bu anlamda, felsefenin bir altb?lümü olarak felsefe tarihi, hem felsefi ?al??man?n ba?lang?c? hem de en ?nemli alan?d?r. Genelde felsefe tarihi kitaplar?, bu bak?mdan ??retilerin ve bunlar?n felsefi sorunlar? ??zme denemelerinin art arda etkile?imlerle geli?en tarihini ele al?r. Bu tarihin haz?rlanmas?nda hem dü?ünürlerin metinleri hem de bu metinlerin tarihsel toplumsal ko?ullar? i? ba?lant?lar? a??s?ndan de?erlendirilir, ??retilerin birbirine etkileri ve kar??tl?klar?, benzerlikleri ve ayr?mlar? serimlenir. Dolay?s?yla, genel anlamda felsefe tarihinin varl?k, bilgi ve de?erlerle ilgili sorular? ve sorunlar? belirli ?zgül y?ntemlerle de?erlendiren ya da inceleyen ve bu incelemeyi sonu?lar? bak?m?ndan da sistemaktikle?tirilmesine y?nelik ?al??an bütün dü?ünce giri?imlerini ortaya koymay? hedefledi?i s?ylenebilir.

Antik ?a?

Platon büstü, Münih

Felsefe ilk defa Antik Yunan medeniyetinde ortaya ??kt?. Antik Yunanistan'da ortaya ??kmas?n?n nedeni, Antik Yunan'da denizcilik ile u?ra??lmas? sayesinde daha ?ok bilgi birikiminin olmas? ve bunun yan?nda bo? zaman kavram?n?n da olmas? fazlas?yla etkili olmu?tu. Antik Yunan'da felsefeciler; evreni a??klama ve politik konular ile u?ra?m?? ve bunun sonucunda t?p, astronomi, fizik, siyaset, matematik ve daha bir?ok konuda yeni bulu?lar yap?lm??t?r. Antik Yunanistan'daki felsefenin babas? Thales'tir. Thales determinist ve indeterminist tart??mas?n? da ba?latan ki?idir. Thales, her ?eyin k?kenini yani arkhe'sini suya dayand?rm??t?r. Daha sonralar? gelen Anaksimenes ise havaya dayand?rm??t?r. Anaksimandros, bilinen ilk Dünya haritalar?ndan birini de ?izmi?tir. Anaksimandros evrim dü?üncesinin temelini atm??t?r. Daha sonralar? ?yonyal? Pisagor, Pisagorculuk ak?m?n? getirmi?tir. Ayr?ca Solon, demokrasinin geli?mesine katk? sa?lam??t?r. Sokrates de politik konularda ?al??ma yürütmü?tür. ??rencisi Platon da politik konular evrenin k?keni hakk?nda fikir yürütmü?tür. Aristoteles ?zellikle evrenin d?rt temel elementten meydana geldi?ine ili?kin uzun süre ge?erlili?ini koruyacak bir?ok g?rü? ortaya att?. Antik Yunanistan'da ?ne sürülen felsefi fikirler Roma'daki felsefeyi de etkiledi. Roma d?neminde de felsefi ?al??malar devam etti hatta tarih?iler taraf?ndan ?sa'n?n filozof oldu?una dair teoriler olsa da ?sa; ?slam'da peygamber, Hristiyanl?kta ise Tanr?'n?n o?lu olarak kabul edilir.

Do?u felsefesi

Do?u felsefesi genel olarak soyut kavram ile ilgilenirken bat? felsefesi ise somut kavramlar ile ilgilenir. Do?uda felsefe ile genelde ?in, Hint, Japonya ve Kore uygarl?klar? ilgilenmi?tir. Hindistan'da Buda'n?n ??retileri sonucunda Budizm do?arken ?in'de Konfü?yüs?ülük ile Taoizm do?mu?tu. Japonya ise genel olarak ?in ile Kore'den etkilenmi?tir.

Orta ?a? Avrupas?

Orta ?a?'da genel olarak felsefe, Katolik Kilisesi'nin tekelinde olmu?tur. Hristiyanl?k dini ile Antik Yunan dü?ünürlerinin ??retileri genel olarak kabul g?rmü?tür. Aristoteles'in ??retileri ?zellikle kabul g?rmü? ve fazla sorgulanmam??t?r. Kavimler g??ü sonras?ndaki yeni olu?maya ba?layan siyasal yap?lanmalarda, halk?n bu sanc?l? süre?te; a?l?k, sefalet ve feodal beyler taraf?ndan bask? g?rmesi ile kendi dertleri ile zar zor u?ra?malar? sonucunda ?ok fazla dü?ünmeye zamanlar? kalmam??t?r. Papal?k, dini kullanarak kendi otoritesini sa?lamla?t?r?rken bilimi ve felsefeyi de tekeline al?p her ?eyi bildi?ini iddia etmi? kitaplar? olabildi?ince eri?ilmez k?l?p ?ncil'i sadece Latince bilenler okuyabilmi?ti. Bunlar?n yan?nda Hristiyanl?k s?n?rlar? ?er?evesinde felsefe yap?lm??t?. 11. yüzy?l civar?nda ?talya'da tarihin ilk üniversitesi olan Bologna üniversitesi a??ld?. Daha sonralar? bunu Oxford ve Paris gibi üniversitelerde takip etti. üniversitelerde dini a??rl?kl? e?itimler verildi.

?slam felsefesi

Sivas ?ifaiye Medrese

?slam ilk defa Arabistan co?rafyas?nda ?slam inanc?na g?re Allah taraf?ndan Cebrail arac?l??? ile Muhammed'e bildirilmi?ti. Muhammed'in ?lümünün ard?ndan ?slam ?ok h?zl? bir ?ekilde yay?lm??t?. Abbas?ler d?neminde, 800'lü y?llarda, ?slam'?n entelektüel anlamda alt?n ?a?? ba?lad?. ?slam'?n alt?n ?a??nda matematik, tarih, co?rafya, astronomi, kültür, fizik, mimari, dil bilgisi, teoloji ve felsefeyi de kapsayan ?ok geni? bir alanda ?al??malar yap?ld?. Yunan, Hint, ?in, M?s?r, Roma ve ?ran gibi bir?ok uygarl???n birikiminden yararland?lar. ?zellikle Farab?, ?slam dünyas?nda felsefenin yay?lmas?n? sa?lad?. ?bn-i Sina d?neminde alt?n ?a??na do?ru yol ald?. ?bn-i Sina; Farabi, Aristoteles ve Platon'un fikirleri ile ?slam'? harmanlad?. ?bn-i Rü?d ile ?bn-i Sina ?zellikle R?nesans hareketinin temellerini atm??t?r. ?bn-i Rü?d, Antik Yunan filozoflar?n? yeniden yorumlam??t?r. Gazzal? ve Mevlana gibi teolojik konular üstünde de ?al??malar yapanlar vard?. ?mam Gazali, filozoflara kar?? bir tutum izlemi?tir. Mevlana ise Mevlevili?in temellerini atm??t?r. Abbasi hanedanl??? ve di?er Müslüman hanedanl?klar da olabildi?ince bilim insanlar?na destek vermi?tir. ?zellikle Beyt'ül Hikmet (Bilgelik Evi) ve Ba?dat ?ehrinin geneli ilim yuvas? olmu?tu. Hülagu Han taraf?ndan Ba?dat'?n ya?malanmas? ile birlikte ?slam'?n alt?n ?a?? bitmi?ti, ama buna ra?men 17. yüzy?la kadar bilimsel ?al??malar devam etti.

R?nesans ve Ayd?nlanma ?a??

R?nesans d?neminde skolastik dü?ünce y?k?lmaya ve yerine ak?l ve bilim gelmeye ba?lam??t?. 15. yüzy?lda icat edilen Gutenberg matbaas? kitaplar?n ?o?alt?lmas? ve bilginin daha h?zl? yay?lmas?n? sa?lad?. Co?rafi ke?ifler ve Kopernik, Galileo Galilei, Kepler, Newton gibi bilim insanlar? kilisenin her ?eyi bildi?i iddias?n? ?ürütmü?tü. Martin Luther ile ba?layan reform hareketleri ile kilisenin gücü iyiden iyiye sars?lm??t?. Art?k yava? yava? insanlar bilimsel a??dan i?lere bakmaya ba?lasa da 19. yüzy?la kadar Avrupa tamamen Orta ?a? insan? olmaktan tam olarak kurtulamam??t?.

R?nesans d?neminde Antik Yunan ve Roma'dan etkilenme s?z konusuydu, ?slam dünyas? da belli bir oranda etkilenmi? ve insanlar kusursuzlu?u aramaya ba?lam??t?. Bu Hümanizm'in do?u?una neden olmu?tu. Evren merkezini kaybetmi? ve Dünya haritalar? ba?tan ?izilmi?ti.

Ayd?nlanma ?a?? o d?nemki bilgilerin bir k?sm?n? tek bir ?at? alt?nda toplamak i?in yap?lan tarihin bilinen ilk Ansiklopedisini yapmalar?yla ba?lam??t?. Ayd?nlanma ?a?? ile birlikte J.J. Rousseau ve Voltaire gibi filozoflar Hümanizmin daha da etkili olmas?na ve bask? alt?ndaki halk?n Krallar?na kar?? ayaklanmas?nda etkili olmu?tu.

O s?ralarda ise Do?u Avrupa ve Osmanl?'da i?ler tam tersine yürüyor ve bir?ok ki?i Bat? Avrupa'daki ak?mlardan bilgisi olmuyor bunun yan?nda baz? Devletler ya tam ayak uyduram?yor ya da tamamen bu yeniliklerin d???nda kal?yordu.

?a?da?/Modern felsefe

19. yüzy?l gibi ?zellikle Bat? Avrupa'da din gücünü kaybetmeye ba?lam?? ve insanlar art?k do?a bilimleri yard?m? ile bir?ok ?eye a??klama getiriyordu. Charles Darwin'in ortaya att??? evrim teorisi (1859), canl?l???n varolu?una dair bir?ok ezberleri bozmu?tu. Darwincili?in bilim dünyas?nda geni? kitlelerce kabulü i?in bir yüzy?l?n daha ge?mesi gerekse de; evrim, kan?tlarla sürekli olarak desteklenmi? ve bir?ok farkl? evrim g?rü?ü ortaya ??km??t?r. Darwincilik; temelde bir biyoloji kuram? olup, sosyolojiyle do?rudan ili?kili olmamas?na kar??n, 20. yüzy?l Avrupa's?nda Sosyal Darwincilik, ?jeni gibi g?rü?lerin ve bu g?rü?ü destekleyen faaliyetlerin geli?mesine de neden olmu?tur.

Avrupa'daki Frans?z ihtilali sonucunda milliyet?ilik, adalet, e?itlik, ?zgürlük ve ?zellikle Antik ?a?dan beri sadece az nüfuslu ülkelerde i?e yarayaca?? dü?ünülen demokrasi yeniden yükseli?e ge?mi?ti. Ayr?ca laiklik denen kavram da ortaya ??km??t?. Modern zamanda ?zellikle felsefe Yahudi k?kenli Almanlar taraf?ndan baya?? bir geli?me kaydedildi. Karl Marx taraf?ndan komünizm ideolojisi ortaya at?ld?. Komünizm, 20. yüzy?lda Bol?evik Devrimi ile SSCB'de kullan?lmaya ba?land?.

20. ve 21. yüzy?lda art?k Stephen Hawking ve Richard Feynman gibi bilim insanlar?na g?re art?k felsefe ?lmü?tü, bilime hi?bir yarar? yoktu ve onun yerine do?a bilimleri daha iyi ve do?ru sonu?lar ??kar?yordu.

Kaynak?a

Genel

• Felsefe Tarihine Giri?, Ahmet Arslan, BB101 Yay?nlar?.
• Felsefe Tarihine Giri?, Ahmet Cevizci, Paradigma Yay?nlar?.
• Felsefe Tarihi, Ahmet Arslan, ?stanbul Bilgi ü.Yay?nlar?.
• Felsefe Tarihi, Macit G?kberk, Remzi Kitabevi.
• Bertrand., Russel, (1996). Bat? felsefesi tarihi. Say?. ISBN 975-468-059-0. OCLC 984425920. 
• Felsefe Tarihinin Sorunlar?, Theodor Oizermann, ?eviren: Celal A. Kanat.
• Dü?ünce Tarihi, Af?ar Timu?in.
• Felsefe Tarihinde ?nsan Sorunu, Mustafa Günay, Karahan Kitabevi Yay?nlar?, 2010.
• Do?a Tasar?m?, R. G. Collingwood, ?mge Yay?nlar?, 1999.

D?? ba?lant?lar

• ucmaz.home.uludag.edu.tr/PDF/ilh/2003-12(1)/M8.pdf 5 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi.
• felsefe.kku.edu.tr/belgeler/ebook/kucuk_felsefe_tarihi_m_namik.pdf
• dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/26/1262/14500.pdf 24 Aral?k 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi.
• felsefe.kku.edu.tr/belgeler/ebook/Felsefe_Tarihi.pdf