山东冠县光大复合材料有限公司年产35万吨热...

Analitik felsefenin kurucu babalar?, sol üstten saat y?nünde: Frege, Moore, Wittgenstein ve Russell

Analitik felsefe, felsefenin ana i?levinin analiz olmas? gerekti?ini ?ne süren felsefe gelene?idir. Ezici ?o?unlukla Anglosfer ve ?skandinav dünyas?nda yayg?nd?r. K?ta felsefesi ile birlikte, ?a?da? felsefede ?n planda olan iki gelenekten biridir. Nadir bir kullan?m olsa da, ??zümleyici felsefe ismiyle de bilinir.

Felsefe yaparken kulland?klar? dilin analizine ve ?ne sürdükleri argümanlar?n a??k ve titiz olmas?na ?nem g?stermeleri, argümanlar?n? ?ne sürerken formel mant?k ile matematik kullanmalar? ve do?a bilimlerinden elde edilen verilerden yararlanmalar?; analitik filozoflar?n ay?rt edici ?zelliklerindendir.

Analitik felsefenin ortaya ??k???nda; Frege'nin mant?k üzerine olan ?al??malar? ile Moore ve Russell'?n ?ngiliz idealizmine kar?? yapt?klar? ele?tiriler etkili olmu?tur. Gelenek i?inde; ideal dil felsefesi, mant?ksal atomculuk, mant?ksal pozitivizm ve gündelik dil felsefesi gibi ak?mlar ortaya ??km??t?r. Yukar?da ismi ge?en kurucu ki?ilere ek olarak, di?er ?nemli analitik filozoflar aras?nda; Wittgenstein, Carnap, Ayer, Anscombe, Quine, Austin, Davidson, Armstrong, Lewis, Searle, Popper, Kuhn, Rawls, Kripke ve Plantinga'n?n isimleri an?labilir.

Analitik felsefe terimi ?o?unlukla; varolu??uluk, fenomenoloji ve Hegelcilik gibi k?ta felsefesi geleneklerinin z?tt?n? kastetmek i?in kullan?l?r. Gelenek; felsefe tarihine olan ilgisizli?i nedeniyle, kar??tlar? taraf?ndan s?kl?kla tarihd???c?l?k ile itham edilmi?tir.

Kurucular? ve üyeleri

Analitik felsefenin kurucular? Cambridge filozoflar? G.E.Moore ve Bertrand Russell olmakla birlikte her iki filozof da Alman filozofu ve matematik?i Gottlob Frege ve analitik filozofun ?ncülerinden olan ve Alman ve Avusturya as?ll? Ludwig Wittgenstein, Rudolf Carnap, Kurt G?del, Karl Popper, Hans Reichenbach, Herbert Feigl, Otto Neurath ve Carl Hempel gibi isimlerden etkilenmi?lerdir. ?ngiltere'de Russell ve Moore'u C. D. Broad, L. Stebbing, Gilbert Ryle, A. J. Ayer, R. B. Braithwaite, Paul Grice, John Wisdom, R. M. Hare, J. L. Austin, P. F. Strawson, William Kneale, G. E. M. Anscombe ve Peter Geach, Amerika'da ise Max Black, Ernest Nagel, C. L. Stevenson, Norman Malcolm, W. V. Quine, Wilfrid Sellars ve Nelson Goodman Avustralya'da A. N. Prior, John Passmore ve J. J. C. Smart takip etmi?lerdir.

Temel yakla??m?

Analitik felsefe, Hegel k?kenli Mutlak Ger?eklik kavram?na, ard?ndan idealist senteze kar?? bir reaksiyonu temsil eder. ?dealist felsefede, ger?e?in g?rünen maddeden tamamen ba??ms?z oldu?una duyulan inan?, hareketi d??lam??, ard?ndan "?ey" kavram? türetilmi?ti. D?? g?zlemde ise alandaki kutupla?malar?n bu ba??ms?z kavrama ula?mak i?in u?ra?t?klar? ayr?msanmaktad?r. Ancak kutupla?malar?n ?ok fazla ?o?almas? ile analitik okulun kurulu?unun zaman? aras?nda bir ba? oldu?una y?nelmi? bir kan?t bulunmaz. Asl?nda bunu her seferinde dile getiren Ludwig Wittgenstein'?n, orijinal fikirlerini olu?tururken her birinde bulundu?u ya?am sahalar?, filozofun problemler ile sadece "kar??la?t???n?" ancak hareketi d??lamak i?in hi?bir ?ekilde vakit "bulamad???n?" dü?ündürürler. Ayn? zamanda literatür, kurucular?n s?ras?n? de?i?tiren g?rü?ler ile doludur. Her ne kadar kar??t madde gibi g?rünse de analitik felsefenin temel yakla??m?ndaki felsefi i?lev, duyular?m?zdan ba??ms?z oldu?una inan?lan kavramla ilgili spekülasyon yapmak ile kendisini g?stermez; bu i?lev, bilgi dedi?imiz ?eyin hangi anlamdaki bilgi oldu?unu semantik ara?t?rmalar? ile analiz ettikten sonra entelektüel karga?a ve yanl?? anlama gelen hatta yanl?? sorulan sorular? ay?klar ki bu ?ekilde kendisini kan?tlamaktad?r.

20. yüzy?l?n ba??ndan itibaren, bilhassa Anglosakson co?rafyada tümü dil analizine dayanan felsefi ara?t?rmalar? belirtmek i?in yayg?n olarak kullan?lan analitik felsefe incelendi?inde, ama?, y?ntem ve ilgi alanlar?n?n ?e?itlili?i g?ze ?arpar. Analitik felsefeyle yeni tan??anlar a??s?ndan g?rünü?te, B. Russell'?n belirli tasvirler teorisiyle L. Wittgenstein'?n dil oyunlar? teorisi aras?nda, R. Carnap'?n mant?ksal sentaks?yla 70'li y?llarda geli?tirilen do?al dillerin formel semanti?i aras?nda, Viyana ?evresi'nin metafizik kar??t? tavr?yla zorunluluk ve olumsall?k, mümkün dünyalar, ruh-beden ili?kisi konusundaki güncel tart??malar aras?nda, hele hele Ockhaml? William'?n usturas?n? maharetle kullanan “büyük kadimler”in ontolojik ekonomi kayg?s? ile, felsefenin nec plus ultra’s?n? olu?turuyor gibi g?rünen, fiil? olmayan imkanlar?n, muhayyel objelerin ve bireysel ?zlerin serbest kabulü aras?nda hi?bir ortakl?k yoktur. Bununla birlikte, ak?mlar?n, teorilerin ve uygulamalar?n ?e?itlili?i i?inde bütün bu ara?t?rmalar, “analitik felsefe” mü?terek ad?yla an?lmalar?n? hakl? g?steren ortak bir ilhama tan?kl?k eder. Bunlar?n hepsinde, felsef? problemlere dil a??s?ndan yakla?mak ve bu problemlere dil analizi yoluyla ??züm aramak s?z konusudur. Bu yine de, analitik felsefenin karakterini belirtmek i?in yetersiz kal?r. Bir bak?ma, ger?ekten de Sokrates'ten bu yana filozoflar, kulland?klar? dili sürekli yetkinle?tirmeye ?abalad?lar ve felsef? refleksiyonu daima, kullan?lan kelime ve kavramlar?n anlam?n?n belirlenmesiyle az ?ok ili?kilendirdiler; hatta pek de az?nl?kta olmayan baz?lar? i?i, felsef? faaliyeti bütünüyle kavram üretme sürecinden ibaret k?lmaya kadar g?türdüler. Analitik felsefe taraftarlar?na g?re s?z konusu olan, yaln?zca bir aletin refleksiyona haz?rl?k a?amas?nda iyi i?lemesini garanti alt?na almak de?ildir; bu aleti reel olana ili?kin her kavray??a vas?ta k?lmakt?r. Bu anlamda, analitik felsefe ?ok belirgin bir yeni-Kant?? karakter ta??r; Kant'?n kritik te?ebbüsünde duyarl?l???n ve müdrikenin formlar?n?n rolünü, bu kez (kendisiyle hangi surette kar??la??l?rsa kar??la??ls?n, yahut hangi ve?hesine ?ncelik verilirse verilsin) dil oynar.

Dil karma??k, ?e?itli tarzlarda ve farkl? eksenlerde kavranmaya elveri?li bir fenomendir. Fiziksel, sosyal, psikolojik, vb. bir fenomen olarak ve dü?ünce, dünya, kültür, vb. ile ba?lant?s? a??s?ndan ele al?nabilir. Analitik felsefenin dili hangi anlamda kavrad???n? da tespit etmek gerekir: realitenin kavranmas?nda bir arac? olarak. Analitik felsefecilerin ?o?unlu?unun dilbilimcilerle pek az ili?ki i?inde olmalar? ve dilbilimden ?dün? ald?klar? ?eylerin, bu disipline katt?klar?n?n yan?nda pek az olmas? sahiden de dikkat ?ekicidir. Dilin imtiyazl? konuma ge?ti?i tek bak?? a??s?, mant?ksal bak?? a??s?d?r.

M. Dummet bu ko?ullarda, “analitik felsefe post-Fregeci felsefedir” iddias?yla analitik felsefe konusunda bütünüyle kabul edilebilir bir tan?m verir. Bunu s?ylerken, hem analitik felsefenin olu?umu i?inde Frege'nin tarihsel ?nemini, hem de analitik felsefenin iyisiyle k?tüsüyle Frege'den miras kalm?? modern mant??a ba?lang??tan itibaren ba?l? oldu?unu belirtir. B?ylece, modern mant???n geli?imini incelemeyi, analitik felsefe hakk?ndaki tetkikimize k?lavuz olarak alaca??z. Ger?ekten de, analitik felsefenin yüzy?l?n ba??ndan itibaren ge?irdi?i ?e?itli evrimlere ve u?rad??? d?nü?ümlere fon te?kil eden, Frege'nin ve takip?ilerinin mant???d?r. Modern mant?k geli?erek ve -zaten tehlikede olan mant???n tekli?inin- ?e?itlenerek dilin mant?ksal bir kavran??? olabilecek ?eyi zenginle?tirmeye ve derinle?tirmeye katk?da bulundu.

Ger?ekte dil, sentaktik, semantik ve pragmatik eksenlere ayr?lan ü? boyutlu bir konu olarak ele al?nabilir. Yak?n zamana kadar ve nicedir, dilin sadece sentaktik ve?helerinin mant??? ilgilendirdi?i kan?s? muteberdi. Frege'nin, Russell'?n ve Wittgenstein'?n kan?s? da büyük ?l?üde b?yleydi. Dilin pragmatik g?rünümlerini hesaba katma kayg?s?n? ta??yan filozoflar?n bunun mant??a s?rt ?evirmek anlam?na gelece?i kanaatini, onlar da payla??yordu. ?te yandan mevcut haliyle standart mant?k, semantik boyutu dikkate almaya müsaade etmiyordu. Russell dilin dünya ile ba?lant?s?na kay?ts?z kalmaktan uzak olsa bile, Principia'n?n mant?ksal sistemi asl?nda semanti?i tamamen d??ar?da b?rak?r. Dilin tüm -sentaktik, semantik ve pragmatik- ve?helerinin mant???n “sorumlulu?unda oldu?u” fikrinin do?u?u i?in, mant???n geli?mesi, a??larak ?e?itlenmesi ve birbirinden farkl? bir “mant?klar” ?o?ullu?unun olu?mas? gerekecektir.

O halde terimin geni? anlam?nda (teknik, standart mant??a ve onun sentaktik karakterine uyarlanm?? ?zel anlam? d???nda) mant???, analitik felsefenin dile kendine ?zgü yakla??m? olarak karakterize edebiliriz. B?ylece bizzat analitik felsefenin, daima mant???n geli?iminin, uyand?rd??? umutlar?n ya da neden oldu?u hezimetlerin, ge?irdi?i iyile?tirmelerin, d?nü?ümlerin, düzenlemelerin ve ayarlamalar?n ?????nda geli?ti?i anla??l?r. Tahlilimizin kolayla?mas? ve sunumuzun a??kl??? bak?m?ndan, analiz uygulamas?n?n ü? ?nemli formuna tekabül eden ü? ?nemli etab?, analitik felsefecilerin ü? ku?a??n?, analitik felsefenin geli?iminde kendimize k?lavuz alaca??z. ??yle ki: Gündelik dildeki beyanlar?n [énoncé] formel bir dilde yeniden ifade edilmesi bi?iminde rehabilite edici bir ama?la dilin mant?ksal analizine ?ncelik veren ve muzaffer bir mant?k??l?l??? temsil eden bir ?a?da? filozoflar ku?a??n?n; dilin i?inde kullan?ld??? durumlar?n, kontekstlerin ve ko?ullar?n a??klanmas?na te?ebbüs eden ve mant?k??l???n ricat?yla ?n plana ??km?? bir filozoflar ku?a??n?n; standart mant???n ?er?evesinden d??ar?ya ta?an mant?k sistemlerinin kurulu?undan istifade eden ve sofistike teorik modelleri s?k s?k ince ayr?mlara ve hatta gündelik dildeki sarih olmayan ifadelere uyumlu k?lmaya ?al??an bir filozoflar ku?a??n?n, art arda ortaya ??k???na ?ahit olundu. Biraz fazla ?ematize edersek diyebiliriz ki, birinci ku?ak filozoflar dilin ?zellikle sentaktik ve?hesiyle, ikinci ku?ak pragmatik ve?hesiyle ve ü?üncü ku?ak ise semantik ve?hesiyle ilgilendi. Hatta, birinci ku?ak filozoflar?n do?al dilleri feda etme pahas?na mant??a, ikinci ku?a??n ise mant??a s?rt ?evirme pahas?na gündelik dile ?ncelik verdi?ini ve ü?üncü ku?a??n da (mant???n birli?ini par?alamak pahas?na) do?al dillerin mant?ksal formelle?tirilmesine te?ebbüs etti?ini s?yleyebiliriz.

Terimin Kullan?l???

• Doktrin olarak Analitik felsefeyle ?o?unlukla mant?k?? pozitivizm ve mant?k?? atomculuk ve daha az yak?n anlamla s?radan dil felsefesi ve yukar?da say?lanlar?n baz? bile?keleri kastedilmektedir. Bu ü? ak?m?n Analitik felsefe ba?l??? alt?nda ele al?nmas?n?n sebebi her ü?ünün de felsefenin ana i?levini analizde g?rmelerinden ileri gelmektedir. Analiz ile kastedilen dilin kullan?l??? ve i?leviyle ilgili analizdir ve ge?mi?te felsefi problem alan? i?inde g?rülen bu problemlerin bir k?sm? bu analiz sonucunda felsefe al?n?n?n d???na ??kar?l?r. Terim 1950'lere kadar bu manada kullan?m?? ancak bu tarihlerde ?nde gelen analitik filozoflar belirli ara?t?rma alanlar?yla ilgilenmeye ba?lay?nca ?a?da? analitik filozoflardan ancak birka?? yukar?da ad? ge?en okullara ba?l? kalmaya devam etmi?tir. Modern analitik felsefeyi mant?k?? pozitivizm ile e?itlemek veya mant?k?? pozitivizme benzer g?rmek yayg?n yap?lan bir hatad?r.
• Bir metot olarak Analitik felsefe günümüz felsefesinde yayg?n bir metodik yakla??m olarak benimsenmektedir. Analitik felsefenin varsay?m ve kan?tlara a??rl?k veren yakla??m?, belirsizlikten ka??nmas? ve ayr?nt?lara verdi?i dikkat gibi net yakla??mlar? günümüz felsefesinde de benimsenmektedir. Günümüz felsefesinde popüler "hayat?n anlam?"na y?nelik aray??lar ?nemli ?l?üde azalm??t?r.
• Analitik felsefe gelene?i yirminci yüzy?l?n ba?lar?nda Gottlob Frege, Bertrand Russell, G. E. Moore ve Ludwig Wittgenstein ba?lam??t?r. Bu filozoflar?n ?al??malar?yla analiz ve mant?ksal ?aba ile felsefi alanlar netle?tirilmeye ?al???lm??t?r.
• Linguistik felsefe dil felsefesine, dil felsefesi de metafizi?e yol a?m?? ve felsefenin ?e?itli alt dallar? ortaya ??km??t?r. 1960'lar?n ortalar?ndan yirminci yüzy?l?n ?tesine ge?ildi?i bu a?amada post-linguistik analitik felsefe belirli felsefi g?rü?ler veya ilgilerle tan?mlanmak yerine eklektizm veya plüralizm ile nitelendirilmeye ba?lanm??t?r.

Politik felsefe

Serbest Pazar

Analitik felsefe muhtemelen Hegel ve Hegelci filozoflarla ili?kisi koparmas?ndan ?türü tarihinde politik g?rü?lerle ilgili s?yleyecek ?ok az s?zü olmu? ancak 1950'ler ve sonras?ndaki bir seri makalesiyle John Rawls bu tavr? radikal bi?imde de?i?tirmi? ve liberal refah devleti savunusunu felsefi zemine kayd?rm??t?r. Rawls'?n meslekda?? Robert Nozick'in Anarchy, State ve Utopia kitaplar?nda da ayn? yakla??m?n sürdürüldü?ü ve serbest pazar ?zgürlük?ülü?ünü savunuldu?u g?rülmektedir.

Analitik Marksizm

Siyaset felsefesinde ya?anan bir ba?ka geli?me de Analitik Marxizm olarak bilinen okulun ortaya ??k???d?r. Bu okulun üyeleri analitik felsefenin tekniklerini modern sosyal bilimlerin rasyonel se?im teorisi ara?lar?n? da kullanarak Karl Marx ve izde?lerinin g?rü?lerini a??klamakta kullanmaktad?rlar. Bu okulun en tan?nm?? üyesi Oxford üniversitesi filozoflar?ndan G.A.Cohen'in 1978 tarihli "Karl Marx's Theory of History: A Defence" kitab? bu okulun do?u?unu temsil eder. Di?er ?nemli analitik marksistlerden baz?lar? ekonomist John Roemer, toplumbilimci Jon Elster ve sosyolog Erik Olin Wright.

Bibliyografi

• Alt?n?rs, Atakan (2008), Analitik felsefe : se?ilmi? yaz?lar, ?stanbul: Say Yay?nlar?, ISBN 978-975-468-727-9, OCLC 850770989 
• Analytic philosophy/wikipedia13 Eylül 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi.
• An Introduction to Analytic Philosophy by Paul Newall, aimed at beginners.
• William S.Sahakian, outline History of Philosophy, Barnes & Nobles, New York, 1873, s.307-308.