什么的尾巴有什么作用

Kent sosyolojisi, tan?m olarak Bat?'da 19. yüzy?l sonlar?nda ortaya ??km?? olan disiplinin ad?d?r. Sosyoloji disiplinleriyle ayn? zemini payla?makla birlikte büyük ?l?üde bu disiplinlerden ayr?lan y?nlere sahip olarak ?ekillendi. Kent sosyolojisinin ana sorunu ya da meselesi, modern kent toplumlar?n?n yap?sal ?zelliklerini ve sorunlar?n? anlamaya ?al??mak olarak ?ekillenmi?tir. Buna g?re, kent sosyolojisi alan? i?inde, belirli bir y?ntemsel tercihle ara?t?rmac?lar, kentte meydana gelen sosyal grupla?malar?, bu gruplar?n birbirleriyle olan ili?kilerini, etkile?im ve ?at??malar?n?, kentsel kurumla?malar? ve ?rgütlenme bi?imlerini, demografik da??l?m?n sosyal ba?lant?lar?n? ve s?z konusu gruplar?n kent sosyal ya?am?na uyum problemlerini vb. ele al?p irdeleyebilirler.

Toplumbilimsel dü?ünce tarihi i?inde kent, geleneksel toplumdan modern topluma ge?i?in bir par?as? olarak ele al?nm??t?r. Marx, Weber, Durkheim Simmel gibi dü?ünürlerin endüstriyel toplum analizleri daha sonra geli?en kent teorilerini etkilemi?tir. Kentin ayr? bir ?al??ma konusu olarak ele al?nmas? 1920'li y?llarda Chicago okulu ile birlikte ba?lam??t?r. 1960'l? y?llardan sonra ise kent, ekonomi politik bir yakla??mla analiz edilmi?tir.

Chicago ekolü: Sosyal Ekolojik Yakla??m

1920'li y?llarda h?zla g?? alan Chicago kenti, ticaret, finans ve ta??mac?l?k olarak ?nemli bir kentle?me deneyimi ya?ad?. Chicago'nun kentle?me deneyimi üzerine yap?lan ara?t?rmalardan olu?an yakla??m "sosyal ekolojik yakla??m" olarak nitelendirilmektedir. Bu okul i?inde kent ara?t?rmalar? yapan en ?nemli isimler Robert Park, Roderick D. McKenzie, Ernest Burgess, Louis Wirth olarak say?labilir.

Robert Park

Sosyal ekolojik yakla??m?n kurucusu Robert Park't?r. Chicago'nun kentsel büyüme ?ekli ve ?ehrin farkl? b?lgelerinde farkl? Altkültür'lerin olu?mas? Park'?n ilgisini ?ekmi?tir. Park kentte olu?an mekansal yap?larla sosyal yap?lar aras?nda nas?l bir ba?lant? olabilece?ini dü?ünmü? ve Darwin'in türlerin geli?imi ile ilgili geli?tirdi?i yakla??m? kentlerin geli?imine uyarlamaya ?al??m??t?r. Buna g?re, do?adaki canl?lar nas?l kendi ya?amlar? i?in en uygun ?evre ko?ullar?n? se?iyor ve varl?klar?n? sürdürmek i?in rekabet ve mücadele i?ine giriyorlarsa, kentlerde de benzer bir süre? ya?anmaktad?r. Do?adaki bitki ve hayvan türleri i?in ge?erli olan istila, yerine ge?me ve egemenlik kurma bi?imleri kentlerde de ya?an?r.

Park'a g?re kent hayat? biyotik ve kültürel olmak üzere iki düzeyde ?rgütlenir. Biyotik düzey, ya?amak i?in gerekli olan kentin k?t kaynaklar?n? ve bu kaynaklara ula?mak i?in ya?ayanlar?n en uygun ?evresel ko?ullar? se?mek i?in verdikleri mücadeleyi i?erir. ?rne?in kente yeni gelen bir aile i?in en temel ihtiya? bir konuta ula?makt?r. Kentlerde konut ve topra??n k?t olmas? beraberinde rekabeti de getirir. ?? merkezlerine yak?n yerlere yerle?meye ?al??mak ya da ucuz konut ve arsalar? ele ge?irmek biyotik ?rgütlenme düzeyinde ger?ekle?ir. Konut, i? ve ticaret alanlar? insanlar?n k?t kaynaklar i?in yapt?klar? rekabet ve ?at??ma ile olu?ur. Kentsel yerle?imde olu?an bu b?lgelere do?al alan ad? verilir. Bu alanlar temelinde kentin bir haritas? ??kart?labilir. ?? b?lgelerinin geni?lemesi sonucunda, konutlarda ya?ayan insanlar alanlar?n? koruyamaz hale gelir ve yerlerini ticaret alanlar?na b?rak?rlar. Biyotik alan sert bir rekabet alan?d?r. Konut, mahalle, al??veri? merkezleri, i? ve ticaret alanlar? gibi biyotik düzeyler olu?tuktan sonra bunun üzerine kentin kültürel düzeyi in?a edilir. Kültürel düzey, o biyotik alanda yerle?en insanlar?n de?er yarg?lar?n?, okullar?n?, cami ve kiliselerini, aile ve akrabal?k ili?ki ve ?rgütlerini belirtir. Kültürel düzey kent ya?am?n?n ortak duygulara g?re düzenlenmesini ve sembolik/psikolojik uyum süre?lerini ifade eder. Kültürel düzey biyotik alan?n tersine bir i? birli?i alan?d?r.

Roderick D. McKenzie

Park'?n ??rencilerinden McKenzie ve Burgess, sosyal ekolojik yakla??m? kentin merkezden d?? b?lgeleri do?ru geni?leme sürecini a??klamak i?in kulland?lar ve büyümeyi ortak merkezleri olan ve d??a do?ru halkalar ?eklinde olu?an bir ?ey kabul ettiler. McKenzie'ye g?re bireyler, gruplar, firmalar kentte yer edinmek i?in rekabet ederler. Bu rekabette ba?ar?l? olanlar kentin en iyi yerlerini tutarken di?erleri istenmeyen, daha k?tü b?lgelerle yetinmek zorunda kal?rlar.?rne?in bir firma kendisi i?in gereken mekan? elde etmeye ?al???r ve o b?lgede bulunan konutlar? kentin d???na atmay? ba?ar?r. Kentin büyümesi istila ve yerinden etme süre?lerinden olu?ur.

Ernest Burgess

Burgess, kentler i?in halkalardan olu?an bir büyüme modeli olu?turdu. Buna g?re birinci dairede i? ve ticaret b?lgeleri yer al?r. ?? merkezleri, sat?? ma?azalar?, bankalar, oteller, tiyatro ve müzeler bu b?lgeyi ku?at?r. Nüfus gün i?inde artar, geceleri azal?r. ?kinci daire nüfus ve arazi kullan?m?n?n kaygan ve de?i?ken oldu?u ge?i? b?lgesidir. Bu b?lge daha k?tü oturma b?lgelerini i?erir. Amerikaya gelen g??menlerin ilk yerle?tikleri yer bu b?lgedir ve i? gücü pazar?n? olu?turur. Ticaret b?lgesi geli?tik?e bu b?lgelere kayarak burada ya?ayanlar? ba?ka b?lgelere ta??nmak zorunda b?rak?r. ü?üncü daire i??ilerin oturdu?u b?lgedir. ?zellikle daha iyi durumdaki sanayi i??ilerini ve ikinci ku?ak g??menleri bar?nd?r?r. D?rdüncü daire üst s?n?flar?n ya?ad??? b?lgedir. Zenginlerin mülkleri ve orta s?n?f konutlar burada bulunur. Be?inci b?lgede ise banliy?ler yer al?r.

Burgess'in modeli günümüzdeki kentlerin ekolojik büyümesini a??klamakta s?n?rl? kald??? i?in Birden Fazla Merkez Modeli (Multiple nuclei model) ve Dilimler Yakla??m? (Sector model) ile a??lmaya ?al???lm??t?r.

Louis Wirth

Park ve ??rencileri McKenzie ve Burgess, kentin olu?umuna yo?unla??rken, Wirth kentli insan?n davran?? ?zelliklerini ve bir kent kültürünün nas?l olu?tu?unu analiz etmeye ?al???r. Bunun i?in 3 ba??ms?z de?i?ken kullan?r. Bunlar ?unlard?r:

• nüfusun büyüklü?ü
• nüfusun yo?unlu?u
• nüfusun ?e?itlili?i

Bu 3 de?i?ken, kent kültürünü, kente ?zgü davran?? ve ya?am bi?imini belirler.

Nüfusun büyüklü?ü

Kentte ya?ayan insan say?s? artt?k?a ki?isel farkl?l?klar da artar. Kentte ya?ayan insanlar?n meslekleri, dü?ünceleri, ya?am bi?imleri k?rsal b?lgelerde ya?ayanlara g?re daha ?ok kutupla?maktad?r. Nüfusun büyüklü?ü kom?uluk ili?kilerini, akrabal?k ba?lar?n?, etnik k?kene dayal? ili?kileri ve bunlardan do?an payla??m duygular?n? zay?flat?r. K?rsal ya?amda g?rülen dayan??ma yerini rekabet ve resmi denetim mekanizmalar?na b?rak?r. Her gün daha ?ok insanla etkile?imde olunsa bile bu insanlar hakk?nda daha az bilgiye sahip olunur. ?nsan ili?kileri yapay, ge?ici ve par?al?d?r. ??kara dayal? ili?kiler kurma e?ilimi artar. Bireyler par?as? oldu?u grubun denetiminden uzakla?arak daha fazla ?zgürlük ortam? i?ine girseler de, toplumla bütünle?meleri zay?flad??? i?in ortakl?k duygusundan mahrum kalmaya ve yaln?zla?maya ba?larlar. ??karlar temsil yoluyla sa?lan?r ve bireylere temsil ettikleri insanlar?n say?s?na orant?l? ?ekilde de?er verilir.

Nüfusun yo?unlu?u

Kentte nüfusun yo?un olmas? fiziksel ili?kilerin daha yak?n olmas?n? sa?lar, ancak buna kar??n toplumsal ili?kiler daha mesafeli hale gelir. Kent insan? g?rsel alg?lamaya e?ilimlidir. ?rne?in bir g?revliyi üzerindeki üniforma ile de?erlendirir, arkas?ndaki nas?l bir ki?i oldu?undan haberi olmaz. Kentli birey; düzen ve karma?a, zenginlik ve yoksulluk, entelektüellik ve cehalet aras?ndaki kar??tl?klar?n etkisinde kal?r. Kentsel mekan üzerinde rekabet büyüktür ve sanayi, ticaret, al??veri? ve dinlenme yerleri birbirinden ayr?lm??t?r. Ayn? konumda ve benzer ihtiya?lar? olan insanlar ayn? b?lgelerde ya?amay? tercih ederler ve kentin farkl? b?lgeleri uzmanla?m?? i?levler kazan?r. Saat ve trafik ???klar? toplumsal düzenin simgeleri haline gelir. Kent ya?am?n?n temposu ve karma??k teknoloji anla?mazl?klara, gerilimlere yol a?ar ve ki?isel ?fkeleri artt?r?r.

Nüfusun ?e?itlili?i

Kentte nüfusun ?e?itlili?inin ve etkile?imin artmas? s?n?f yap?lar?n etkiler. Kat? s?n?f yap?lar?n? k?rar ve toplumsal tabakala?ma i?inde hareketlili?i art?r?r. Aile ve kom?uluk ili?kileri zay?flar ancak yeni grup ba?l?l?klar? ortaya ??kar. Bireyler kent ya?am? i?inde ortaya ??kan farkl? ilgi alanlar?na g?re kendilerini farkl? gruplarda tan?mlarlar. Bireylerin grup üyeli?i i?inde ald??? roller birbirinden farkl? ve ili?kisiz, hatta ?at??mal? ve ?eli?ik olabilir. Kentlilik, insanlar?n kendini sürekli yeniden tan?mlad??? bir süre?tir. Kentin ki?ilik yap?s?, toplumsal yap?lar aras?ndaki hareketlilik ve grup aidiyetlerinin sürekli de?i?mesi yüzünden, par?al?, bütünle?memi? ve d??lanm?? bir ?zelliktedir.

Ekonomi Politik Yakla??m

1960'l? y?llarda kenti ekonomi politik bir bak?? a??s?yla analiz eden yakla??m?n i?inde yer alan Henri Lefebvre, Manuel Castells ve David Harvey, Marx'?n toplum teorisinden etkilenmi?lerdir. Marx, kentleri s?n?f mücadelesinin ya?and??? alanlar olarak kabul eder ancak kentler i?in ?zel bir analiz ?abas?na girmez. Marx'?n kapitalist toplum teorisi, bu dü?ünürler taraf?ndan kentle?me dinamiklerini a??klayabilmek i?in yeniden yorumlanm??t?r. Bu yakla??m, kentle?me olgusunu sanayi birikim süre?leri ?er?evesinde analiz eder.

Henri Lefebvre

Henri Lefebvre sermaye yat?r?m?, kar, rant, ücret, s?n?f s?mürüsü ve e?itsiz geli?im gibi kavramlar? kent analizinde kullan?r. Kentle?meyi be? boyutta ele al?r.

1. Kentsel geli?im kapitalist sistemin olu?um ve geli?imi ile ilgili bir süre?tir.
2. Marx, Sermaye birikim yasas?'n? a??klam??t?r. Sermayenin bu birikimi direkt üretim sürecinin i?inde ve Art? de?er yoluyla ger?ekle?ir. Otomobil üretimi sermayenin birikim sürecine bir ?rnektir. Lefebvre buna sermayenin birincil birikim a?amas? ad?n? verir. Kentsel mekan analizinde ise as?l olarak sermayenin ikincil birikim a?amas? üzerinde durur. ?kinci a?amada kentsel mekan ve toprak, fabrikada üretilen mallar gibi al?n?p sat?lan bir mala d?nü?ür. ?zellikle kriz d?nemlerinde kentsel mekanlar kar etmek i?in ?ekici hale gelirler. Yat?r?m yap?lan topraklar sermayenin büyümesini sa?lad??? gibi, kentlerin de ?zel bir ?ekilde geli?mesine yol a?ar.
3. Bir kentin in?a süreci bir mekan?n yarat?lmas?d?r. Toplumsal faaliyetlerimiz ve ili?kilerimiz mekan üzerinde ger?ekle?ir. Mekan toplumsal ?rgütlenmenin bir par?as?d?r. ?nsanlar toplumsal ili?kileri üzerine konu?urken asl?nda üstü kapal? ?ekilde bu ili?kilerin ger?ekle?ti?i mekan? da anlat?rlar. Mekan hem insanlar?n davran??lar?n? etkiler, hem de insanlar mekan? d?nü?türürler. ?rne?in kentsel mekanda in?a edilen bir apartman hem insanlar?n ihtiya?lar?n? kar??lar, hem de insan ili?kilerinin farkl?la?mas?na yol a?ar.
4. Devletler mekan? toplumsal kontrol i?in kullan?rlar. Devlet kurumlar?n?n kentsel mekan üzerindeki yerle?im yerleri iktidar?n sa?lanmas? i?in hayatidir.
5. Kapitalist toplumda kent mekan? somut ve soyut olmak üzere ikili bir i?leve sahiptir. Somut mekan, mekan?n kullan?m de?erini ifade eder. ?hityac?m?z? kar??layan, üzerinde ya?ad???m?z bir alan olarak bir de?ere sahiptir. Soyut mekan ise mekan?n ger?ekteki fiziksel kullan?m?n?n ikinci plana itilmesiyle olu?an bir kar ve rant alan?na d?nü?mesidir.

Manuel Castells

Castells, emek gücünün yeniden üretimi üzerinde durmu?tur. Yeniden üretim, yani eme?in ertesi gün tekrar ?al??abilmesi i?in gerekli olan g?da, bar?nma ve di?er mal ve hizmetlerden olu?an ihtiya?lar?n?n kar??lanmas? toplumsal ko?ullar de?i?tik?e geni?lemektedir. Tatil, dinlenme, e?itim, sa?l?k gibi unsurlar da yeniden üretim i?in gerekli unsurlard?r.